Szlakiem architektury drewnianej na Roztoczu.
Architektura drewniana, przede wszystkim cerkiewna, to znak rozpoznawczy Roztocza. Trudno sobie wyobrazić roztoczański krajobraz bez drewnianych cerkwi, kościołów i kapliczek. To dla nich przyjeżdża na Roztocze tak dużo turystów.
Jeśli chodzi o sam geograficzny, wąski pas Roztocza to nie ma ich tak wiele.
Najdalej na wschód, przy granicy z Ukrainą w Radrużu znajdziemy dwie: najsłynniejszą chyba na Roztoczu i najstarszą, wpisaną w 2013 roku na listę światowego dziedzictwa UNESCO – cerkiew pod wezwaniem św. Paraskewy. Pochodzi ona z XVI wieku i stanowi dziś część Zespołu Cerkiewnego w Radrużu powołanego i administrowanego przez Muzeum Kresów w Lubaczowie. Nie mamy tu miejsca na rozpisywaniu się o klasie zabytku, dlatego polecamy zobaczenie go na własne oczy. Tam naprawdę widać upływ czasu, widać szesnasty wiek, czuje się zapach historii i słyszy liturgię odprawianą w po powrocie tatarskiej branki.
Drugą drewnianą cerkwią w Radrużu jest stojąca niemal na samej granicy z Ukrainą cerkiew pod wezwaniem św. Mikołaja Cudotwórcy, po wysiedleniu Ukraińców przejęta przez kościół rzymskokatolicki i przemianowana na filialną kaplicę parafii w Horyńcu Zdroju pod nowym wezwaniem Matki Bożej Śnieżnej.
Następną „ortodoksyjną” roztoczańską cerkiew znajdziemy w Bruśnie Nowym. Choć po gruntownym remoncie i rekonstrukcji na podstawie rysunku Juliana Zachariewicza z XIX wieku choć niektórzy jej architekturę uznają za mocno nieortodoksyjną. Cerkiew jest oczywiście pod wezwaniem świętej Paraskewy. Wezwanie tej świętej słyszano na Roztoczu szczególnie często.
Kolejna to cerkiew w Prusiu z niesamowitą polichromią, pod wezwaniem Narodzenia NMP.
Dalej jest Łówcza, a w niej kolejna Paraskewa. Świątynia nietypowa z dużymi wpływami kultury łacińskiej. Tu na pograniczu przejawy latynizacji kościoła unickiego po synodzie zamojskim w 1720 była szczególnie widoczna.
Trzymając się głównej osi Roztocza, trochę na zachód i północ od Łówczy spotykamy cerkiew w Woli Wielkiej. Ta cerkiew fundowana przez Wasyla Szczyrego i gromadę wiejską, wybudowana w 1755 roku, pod wezwaniem Pokrowy, czyli Opieki Bogurodzicy posiada nad nadprożem głównych wrót napis w języku łacińskim. Otoczona jest kamiennym murem ułożonych jeden na drugim bez zaprawy.
Następna już na Roztoczu Środkowym, to drewniana cerkiew w Łosińcu, prawosławna cerkiew w Potoczku, drewniany kościół w Tworyczowie, kościół w Bondyrzu, cerkiew prawosławna z 1905 roku w Szewni Dolnej, kościół drewniany w Zarzeczu nad rzeką Wieprzec, kościół w Hutkowie, drewniany kościół w Krynicach i oczywiście perła w koronie Tomaszowa Lubelskiego, czyli drewniany kościół pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny.
To wszystko w osi Roztocza. Poza nią, ale pod przemożnym wpływem pogranicza powinniśmy wzbogacić nasz szlak o kolejne świątynie leżące w zasięgu naszych peregrynacji.
Zacznijmy od co najmniej równolatki cerkwi św. Paraskewy z Radruża, czyli drewnianej cerkwi z Gorajca w gminie Cieszanów pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Marii Panny. Za nią zaś w kolejności alfabetycznej idą:
- Borchów w gminie Oleszyce, cerkiew pod wezwaniem Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny,
- Cewków w gminie Stary Dzików, cerkiew pod wezwaniem świętego Dymitra,
- Chotylub w gminie Cieszanów, cerkiew greckokatolicka pod wezwaniem Opieki Przenajświętszej Bogurodzicy,
- Dachnów w gminie Cieszanów, cerkiew greckokatolicka Podwyższenia Krzyża Świętego,
- Kowalówka, dawny Żuków, gmina Cieszanów, cerkiew greckokatolicka pod wezwaniem Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy,
- Krowica Sama, gmina Lubaczów, kaplica rzymskokatolicka Przemienienia Pańskiego z lat 1932-1933,
- Łukawiec, gmina Wielkie Oczy, cerkiew pod wezwaniem św. Dymitra Męczennika i drewniany kościół rzymskokatolicki pod wezwaniem Objawienia Pańskiego,
- Moszczanica, gmina Stary Dzików, cerkiew greckokatolicka pod wezwaniem św. Michała Archanioła,
- Stare Oleszyce, gmina Oleszyce, cerkiew greckokatolicka pod wezwaniem Opieki Bogurodzicy,
- Szczutków, gmina Lubaczów, cerkiew greckokatolicka pod wezwaniem św. Dymitra Męczennika,
- Ułazów, gmina Stary Dzików, cerkiew greckokatolicka pod wezwaniem św. Dymitra Męczennika,
- Wielkie Oczy, cerkiew greckokatolicka pod wezwaniem św. Mikołaja Cudotwórcy, o niespotykanej konstrukcji szkieletowej z wypełnieniem ceglanym,
- Wólka Żmijowska, gmina Wielkie Oczy, cerkiew pod wezwaniem Narodzenia Matki Bożej,
- Żmijowiska, gmina Wielkie Oczy, cerkiew greckokatolicka pod wezwaniem Zaśnięcia Matki Bożej.
Tym zaś, którym będzie jeszcze mało drewnianego szlaku polecamy szlak cieni, czyli podróż po cerkwiskach, gdyż bardzo wiele łatwopalnych obiektów drewnianych nie przetrwało do naszych czasów pozostawiając po sobie z pozoru puste miejsce. Jest ich na mapie okolic bez liku, oto te najważniejsze.
Basznia Dolna, cerkiew greckokatolicka Soboru Najświętszej Marii Panny.
Dziewięcierz, gmina Horyniec Zdrój, cerkiew greckokatolicka pod wezwaniem Podwyższenia Krzyża Świętego.
Kobylnica Ruska, gmina Wielkie Oczy, cerkiew greckokatolicka pod wezwaniem św. Dymitra.
Kobylnica Wołoska, gmina Wielkie Oczy, cerkiew greckokatolicka św. Dymitra.
Krowica Sama, gmina Lubaczów, cerkiew greckokatolicka pod wezwaniem św. Michała Archanioła.
Podemszczyzna, gmina Horyniec- Zdrój, cerkiew greckokatolicka Opieki Przenajświętszej Bogurodzicy.
Stara Huta, gmina Narol, cerkiew pod wezwaniem św. Paraskewy.
Stare Sioło, gmina Oleszyce, cerkiew pod wezwaniem świętych Kosmy i Damiana.
Sucha Wola, gmina Oleszyce, cerkiew pod wezwaniem Wprowadzenia do Świątyni Przenajświętszej Bogurodzicy.
Załuże, gmina Lubaczów, cerkiew greckokatolicka pod wezwaniem Opieki Najświętszej Marii Panny.
