Radruż wieś na bursztynowym szlaku
Radruż
Autor: dr Marek Wiśniewski
Około 3 km na północny wschód od Horyńca tuż przy granicy z Ukrainą nad rzeczką Radrużką, leży urocza wieś Radruż. Liczy dziś niespełna 250 mieszkańców. Przed II wojną światową była to duża miejscowość. Wspominana Księga adresowa Polski dla przemysłu, rzemiosł i rolnictwa z roku 1928 podaje, że w Radrużu mieszkały 3002 osoby, zaś rocznik statystyczny z 1921 roku informuje, że Radruż liczył 2 102 osoby. Wzrost w ciągu 7 lat o prawie 900 osób jest mało prawdopodobny. Można sądzić, że liczba ta wynosiła niewiele ponad 2000. Właścicielem ziemskim była wówczas Maria Wojakiewicz posiadająca 678 ha ziemi. Ważniejsi przedsiębiorcy: cieśla – Pawłyszyn J.; gorzelnia – Wojakiewicz M.; kamieniołomy – Wojakiewicz K.; kołodziej – Kuszla S.; kowal – Ryba J.; krawiec – Goj P.; młyn – Czornyj I.; murarz – Konałyszyn S., różne towary – Klingsberg T.; tytoniowe wyroby – Salsberg Ch., Tempel M., Wesbier J;.
Do miejscowości można dotrzeć, idąc ścieżką Dębisko – Kruszyna. W Radrużu możemy podziwiać najstarszy i najcenniejszy w Polsce zabytek sztuki cerkiewnej, w skład którego wchodzą, m.in. cerkiew pw. św. Paraskewy z roku 1583, dzwonnica z podobnego okresu, kamienny mur z poł. XIX wieku, kostnica z k. XIX w., cmentarze przycerkiewne z nagrobkami pochodzącym z XVIII, XIX i XX wieku. Na uwagę zasługuje płyta nagrobna z roku 1682 oraz grobowiec rodziny Andruszewskich – znajdujący się obok cerkwi. Przed i za Zespołem Cerkiewnym spotkamy cmentarze z kamieniarką bruśnieńską. Zespół cerkiewny od czasów II wojny światowej pełni funkcje muzealne. Od 2010 roku Zespołem Cerkiewnym w Radrużu zarządza Muzeum Kresów w Lubaczowie. W dniu 27 czerwca 2013 roku, Zespół został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Kultury i Natury UNESCO w ramach transgranicznego wpisu: „Drewniane cerkwie w polskim i ukraińskim regionie Karpat”.
Zespół Cerkiewny w Radrużu należy do najcenniejszych zabytków drewnianej architektury sakralnej na terenie Polski. Świątynia reprezentuje klasyczny typ trójdzielno – podłużnej, jednokopułowej cerkwi ruskiej z wykorzystaniem rozwiązań konstrukcyjnych późnogotyckiego ciesielstwa zachodnioeuropejskiego. Najważniejszą częścią Zespołu jest cerkiew pw. św. Paraskewy wzniesiona w drugiej połowie XVI wieku. Obok walorów architektonicznych cerkiew posiada unikalną polichromię z I połowy XVII wieku, ikonostas (XVI‑XVIII w.), ołtarze boczne (poł. XVIII w.) i wiele innych, jak loża kolatorska z XVII wieku czy Boży Grób z 1839 roku. Obiekt w okresach wojen pełnił rolę warowni. Oprócz zabytkowej cerkwi posiada Radruż jeszcze jedną z 1936 roku pw. św. Mikołaja Cudotwórcy. Obecnie w ramach sukcesji religijnej wykorzystywana przez katolików.
Interesująca jest historia Marii Dubniewiczowej, żony wójta Radruża, która w 1672 r. podczas najazdu tatarskiego została wzięta w jasyr. Do rodzinnej wsi powróciła po 27 latach, w 1699 r. Na kanwie tej historii powstało wiele legend. Jedna mówi o bogactwie przywiezionym przez Marię Dubniewiczową, ukrytym w dyszlu konnego wozu. Wieś oprócz opisywanych obiektów sakralnych oferuje turyście uroczy krajobraz, a to przełom rzeczki Radrużki czy dawny kamieniołom. Smaczku dodaje bezpośrednia bliskość granicy państwowej. Rozwój Radruża nastąpił na przełomie XVI i XVII w. Wówczas był tu lokalny ośrodek hutnictwa i obróbki żelaza, powstały na bazie miejscowej, tzw. rudy darniowej. Działała ona do XVIII wieku. W tym czasie zapoczątkowano również eksploatację kamienia dla celów budowlanych i produkcji wapna. Z Radrużem była związana i często tu gościła, znana polska pisarka Gabriela Zapolska.
Autor: dr Marek Wiśniewski Tekst dostępny w publikacji: Horyniec Zdrój i okolice-krynice wschodu Przewodnik dla kuracjuszy i turystów
Fot.: Wiesław Huk
