Kultura Roztocza
Kultura Roztocza
Autor- Robert Gmiterek
Czy istnieje kultura Roztocza? Czy też istnieje tylko kultura na Roztoczu. A może nie ma ani kultury Roztocza ani kultury na Roztoczu? Czy da się jednoznacznie tą kulturę określić? Opisać jej charakterystyczne cechy? Encyklopedia PWN definiuje kulturę w szerokim znaczeniu jako „ to wszystko, co w zachowaniu się i w wyposażeniu członków społeczeństw ludzkich stanowi rezultat zbiorowej działalności.” Pogranicze, na którym leży Roztocze nie ułatwia nam zadania. Wielokrotnie owa zbiorowa działalność była zbiorowo lub jednostkowo niszczona. Ogromna większość materialnych świadectw istnienia roztoczańskiej kultury bezpowrotnie przepadła, to co zostało musimy odczytywać i rekonstruować. Mamy jednak to szczęście, że rekonstrukcję kultury materialnej możemy wspomagać kulturą duchową, która nie tak łatwo daje się zniszczyć.
W moim przekonaniu kultura Roztocza, to unikając pusto brzmiącej nazwy wielokulturowość, kultura trzech języków, a nawiązując do społecznej istoty kultury w szerszym, również duchowym znaczeniu kultura trzech etnosów: polskiego, ukraińskiego i żydowskiego. I niech nie zwiedzie nas współczesność, w której Roztocze reprezentuje jeden już w znakomitej większości etnos polski. Kultura to nie tylko tu i teraz, to tu i zawsze. Roztoczańska kultura to rezultat zbiorowej działalności tych trzech etnosów. Zbiorowej, choć w większości osobnej, lecz ulegającej wzajemnym wpływom, wzajemnie inspirującej się przenikającej.
Jak poznać, że mamy do czynienia z kulturą Roztocza?
Po owocach ją poznacie.
A owoce roztoczańskiej kultury to:
- kamieniarka bruśnieńska
- kamieniarka józefowska
- drewniana architektura cerkiewna
- architektura sakralna kościoła rzymskokatolickiego
- synagogi
- miasta
- świecka architektura rezydencjonalna
- architektura postpegieerowska
- cyrylica
- antykwa łacińska
- ikony
- opuszczone cmentarze
- ruiny
- gieesy
- rewitalizacje
- krzyże przydrożne
- powiatowe drogi nieremontowane.
- Żółte Sklepy Na Kółkach
Kamieniarka bruśnieńska występująca daleko poza geograficznymi granicami Roztocza Wschodniego to linie papilarne roztoczańskiej kultury, niepowtarzalne i wyjątkowe. Ukraińskie i polskie, a ślad jej dłuta na niewielu ocalałych macewach dowodzi, że i żydowskie.
Na Roztoczu Zachodnim i Środkowym swoja pieczęć odcisnęła kamieniarka józefowska. Charakterystyczne kapliczki i krzyże przydrożne z inskrypcjami w języku polskim i w cyrylicy dominują w krajobrazie od Kraśnika po Susiec.
Drewniana architektura cerkiewna to roztoczańskie, bezcenne klejnoty. Radruż, Gorajec, Hrebenne, Kowalówka, Nowe Brusno i wiele, wiele innych.
Sakralna architektura kościoła rzymskiego obecna od wieków na pograniczu. W Narolu, w Szczebrzeszynie, w Lubyczy Królewskiej, Józefowie, Krasnobrodzie.
Ocalałe synagogi w Szczebrzeszynie i w Józefowie.
Lwów, Szczebrzeszyn i Żółkiew, klasyczne roztoczańskie miasta.
Pałac Łosiów w Narolu razem z wielkoprzestrzennym założeniem architektonicznym jako najdobitniejszy przykład architektury rezydencjonalnej.
Stajnie, magazyny, stodoły, silosy, niedokończone inwestycje, przerwane w pół kroku, rdzewiejące i modernizujące się.
Cyrylica wykuta w kamieniu, wycięta w belkach cerkwi, malowana na ikonach.
Antykwa łacińska na nagrobkach, w ołtarzach bocznych, w witrażach kościołów, na znakach drogowych.
Hebrajskie litery na macewach.
Ikony Roztocza. Te w cerkwiach i te w muzeach.
Opuszczone cmentarze w ukraińskich wioskach wysiedlonych w 1947 roku.
Ruiny cerkwi w Kniaziach, ruiny kapliczki w Starym Bruśnie, ruiny ruin i ruin ruiny.
Gieesowskie sklepy i Żółte Sklepy Na Kółkach.
Rewitalizacje rynków i parków,
Krzyże przydrożne. Nigdzie w takiej obfitości nie występują one jak tylko na Roztoczu. Drewniane, kamienne, malowane, majone.
Powiatowe drogi nieremontowane.
