Cerkwie na Roztoczu - Szlak Architektury Drewnianej
Lubisz piesze wycieczki, a do tego od zawsze fascynowały Cię budowle wykonane z drewna? W takim razie szlak architektury drewnianej jest tym, co z pewnością zapewni Ci mile spędzony czas. Szlak o którym mowa biegnie przez kilka województw, a w samym Podkarpaciu do wyboru jest aż dziewięć różnych tras. To oznacza, że podczas kilkudniowego pobytu w tych stronach nie jesteśmy w stanie dotrzeć do każdej budowli. Dlatego też postanowiliśmy wymienić te cerkwie drewniane, które wyróżniają się na tle innych i są szczególnie warte tego, aby je zobaczyć. A jeśli zapragniesz odwiedzić magiczną krainę Roztocza, koniecznie sprawdź nasze noclegi Roztocze.
Szlak architektury drewnianej biegnący przez Podkarpacie liczy aż ponad tysiąc dwieście kilometrów, na których rozmieszczonych jest sto dwadzieścia siedem budowli architektury drewnianej. Są to nie tylko cerkwie, ale też pałace, dworki, skanseny czy kościoły. Wśród nich znajdują się prawdziwe perełki, bowiem niektóre obiekty wpisane są na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO. Cerkwie wpisane na listę UNESCO, to między innymi cerkiew pw. św. Paraskewy w Radrużu, cerkiew pw. Michała Archanioła w Smolniku, cerkiew pw. Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy w Chotyńcu, a także cerkiew pw. św. Michała Archanioła w Turzańsku. Każde z tych miejsc jest wyjątkowe, o czym chcemy pokrótce opowiedzieć.
Najstarsze cerkwie architektury drewnianej
Cerkiewne obiekty architektury drewnianej, które należą do najstarszych, to cerkiew pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Gorajcu oraz cerkiew św. Paraskewy w Radrużu. Obydwie pochodzą z XVI wieku. Co ciekawe, przez lata cerkiew w Gorajcu datowana była na wiek XVIII. Dopiero podczas przeprowadzanego w 1995 roku remontu okazało się, że cerkiew jest dużo starsza, co pozwoliły stwierdzić między innymi zachowane polichromie – odkryte przy pracach remontowych. Tym samym starszy o dwieście lat obiekt architektury drewnianej zyskał na atrakcyjności i zaczął budzić większe zainteresowanie. Za dokładną datę ukończenia budowy cerkwi uważa się rok 1586. A kiedy wpisano budowlę na listę zabytków? Nastąpiło to w 1986 roku i również wtedy została ona włączona do szlaku architektury drewnianej znajdującej się na Podkarpaciu. Najstarsze elementy cerkwi, które do dziś można podziwiać, to zrębowa kopuła, ściany nawy (ich górna konstrukcja) oraz ikonostasowa przegroda... Co do cerkwi św. Paraskewy w Radrużu to zalicza się ona do jednej z najlepiej zachowanych, a swoim stylem oddaje późny gotyk. Przekraczając jej próg naszym oczom ukażą się między innymi piękne polichromie, znajdujące się na prezbiterium oraz ścianie ikonostas. Wszystko wskazuje na to, że jej autorami są potyliccy malarze, którzy swoje dzieło na drewnie stworzyli w 1648 roku. Ta wybudowana z drewna dębowego oraz jodłowego cerkiew jest malowniczo położona, bowiem wznosi się na wzgórzu, nieopodal potoku Radrużka i otoczona jest murem – razem z dzwonnicą. Obiekt o którym mowa dopiero w 2013 roku doczekał się wpisania na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, a rok wcześniej trafił na listę World Monuments Watch, na której znajduje się sto najcenniejszych zabytków z całego świata, którym zagraża zniszczenie.
Cerkwie architektury drewnianej godne uwagi
Kolejną, nieco młodszą cerkwią, od tych opisanych powyżej, jest cerkiew św. Michała Archanioła w Smolniku. To co jest dla niego charakterystyczne, to typ bojkowski. Na terenie całej Polski zachowały się jedynie trzy takie cerkwie. Całość jest trójdzielna, okalona okapem i z większą nawą. Mimo, że budowla została ukończona dopiero w XVIII wieku, to jedynym oryginalnym elementem są polichromie przedstawiające anioły, podtrzymujące kotarę. Z kolei cerkiew pw. Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy w Chotyńcu ukończona została na początku XVII wieku i co ciekawe, jako jedna z nielicznych nie uległa zniszczeniu podczas wojny i wciąż jest czynna. Budowla jest czwórdzielna, a jej kompleksowa renowacja miała miejsce w latach 1991 – 1994. Ostatnią z cerkwi wchodzących w skład podkarpackiej architektury drewnianej, o której chcemy wspomnieć jest cerkiew św. Michała Archanioła w Turzańsku. Należy ona do najstarszych cerkwi ze wszystkich, jakie zostały wymienione, bo datowana jest na lata 1801 – 1804. Na samym początku istnienia cerkiew była prawosławna, w późniejszych latach unicka, a nawet był okres, kiedy uczęszczali do niej katolicy z obrządku łacińskiego. Ponownie prawosławna stała się w 1963 roku i tak pozostaje do teraz. Co do architektury, to cerkiew ta jest trójdzielna i łemkowska. Poza elementami polichromii, zachowały się chorągwie procesyjne, które były ręcznie haftowane oraz niekompletny ikonostas. Podobnie jak dwie wcześniej opisane cerkwie, tak i ta w Turzańsku została wpisana na listę UNESCO w 2013 roku.
Szlak architektury drewnianej, obejmujący wiekowe cerkwie o unikatowych kształtach i pięknych elementach wyposażenia, to prawdziwe perły, jakimi możemy szczycić się na ziemi polskiej. Każda ma inny klimat, inną historię i datę powstania, ale każda jest wyjątkowa i warta tego, żeby podziwiać ją z bliska.
